دیه و نرخ آن یکی از مباحث پیچیده‌ی حقوقیست که همزمان هم جنبه‌های پر پیچ و خم قانونی و حقوقی دارد و هم مبنا و اصول آن ریشه در شرع دین اسلام دارد. نوع قتل شامل قتل غیر عمد و قتل عمد و تاثیر آن در دیه نیز همیشه مورد بحث بوده است. همواراین موضوع علاوه بر آن که وضع قوانین در خصوص دیه را سخت می‌کند، بلکه نحوه‌ی اجرای آن را هم با ابهام می‌تواند روبرو کند.

از موضوعات معروفی که در خصوص دیه گفته می‌شود، نصف بودن نرخ دیه‌ی زن نسبت به مرد است اما خبرهایی شنیده می‌شود که نرخ دیه برای هر دو جنس برابر شده است. بر مبنای چه قانون و تصمیم و در چه شرایطی نرخ دیه زن و مرد برابر می‌شود؟

قانون دیه چگونه است؟

دیه یا خون‌بها از قوانین اسلام است و بر اساس تعاریف فقهی، مال یا پولی است که به سبب کشتن انسان یا نقص عضو به کسی که صدمه دیده است یا به بازماندگان او پرداخت می‌شود. در تعریف حقوقی دیه کیفر نقدی است که از مجرم به نفع مجنی‌علیه یا قائم مقام او گرفته شود. میزان دیه از سوی شارع (دادگاه) برای جنایت تعیین شده‌است. اگر جنایت، حادثه یا اتفاقی که منجر به صدمات جانی و بدنی شود رخ دهد، می‌بایست به فرد صدمه دیده این مبلغ پرداخت شود.

در ماده‌ی ۵۵۰ قانون مجازات اسلامی به وضوح ذکر شده که «دیه قتل زن، نصف دیه مرد است» و این همان قانونیست که عموم مردم به آن اشاره دارند. بدیهیست که منشأ این قانون در احکام دین اسلام بود و از آنجا که قانون کشورمان بر پایه‌ی شرع اسلام نوشته می‌شود، این قانون هم به این شکل نوشته شده است. همچنین طبق ماده  ۵۶۰ مجازات اسلامی «دیه زن و مرد در اعضا و منافع تا کمتر از ثلث دیه کامل مرد، یکسان است و چنانچه ثلث یا بیشتر شود دیه زن به نصف تقلیل می‌یابد.». پس چطور ممکن است دیه‌ی زن و مرد برابر شود؟

دیه‌ی زن و مرد در برخی حوادث برابر می‌شود

موضوعی که در این میان مطرح می‌شود، بیمه‌های شخص ثالث است. برای پرداخت خسارات ناشی از تصادفات رانندگی بیمه‌ی شخص ثالث برای کلیه وسیله‌های نقلیه اجباریست. نرخ بیمه شخص ثالث برای جنسیت‌های مختلف تفاوتی ندارد و یکسان پرداخت می‌شود. اما زمانی که حادث منجر به صدمه‌ی جانی یا فوت شود، طبق قانون دیه، نرخ دیه‌ی زن نصف حساب می‌شود در حالی که مبلغ برابری برای بیمه پرداخت شده است. این وضعیت به نظر عادلانه نمی‌رسد.

تبصره ۲ ماده ۴ قانون بیمه شخص ثالث سال ۸۷ تصریح کرده؛ دیه زیان دیدگان بدون لحاظ جنسیت و مذهب باید پرداخت شود و از آن سال هم شرکت های بیمه مکلف به پرداخت یکسان دیه زن و مرد شدند هم تعهدات صندوق تامین خسارت های بدنی اصلاح شد بر اساس آن مصوب شد میزان دیه زن و مرد در سوانح و حوادث رانندگی یکسان پرداخت شود.

حالا شورای نگهبان نیز این موضوع را تایید کرده است و به این ترتیب دیه‌ی یک زن و مرد در حوزه تصادفات یکسان شد، همچنین با تصویب قانون مجازات اسلامی در تبصره ماده ۵۵۱ موضوعات قانون اسلامی سال ۹۲ مقرر گردید در کلیه جنایاتی که اتفاق بیفتد و مشخص شود زیان دیده مرد نیست، تفاوت دیه زن و مرد از محل منابع صندوق تامین خسارت های بدنی پرداخت شود.

نرخ دیه در سال ۱۳۹۸

بر اساس فقه اسلامی، میزان دیه‌ی یک مرد مسلمان بر اساس شش معیار قابل محاسبه است که معروف‌ترین آن ۱۰۰ نفر شتر است. نرخ دیه در سال ۱۳۹۸ برابر ۲۷۰ میلیون تومان در ماه‌های عادی و ۳۶۰ میلیون تومان در ماه حرام است.