قتل عمد چه جرمی است و چه مجازاتی دارد؟

قتل عمد چه جرمی است و چه مجازاتی دارد؟

• 1398/03/14
• تیم تحریریه عرفان

یکی از جرایم جنایاتی بی بازگشت، قتل عمد است. قتل عمد زمانی رخ می‌دهد که کسی کشته شود بدون آن که برای کشتن وی اجازه‌ی قانونی یا شرعی باشد. بدین ترتیب کسی که به این عمل دست می‌زند قاتل بوده و مجازات قتل منظر وی خواهد بود. اما از منظر حقوقی قتل چه طبقه‌بندی دارد و چه مجازاتی منتظر فرد قاتل است؟

طبقه‌بندی انواع قتل

در فقه اسلامی جنایات در سه طبقه‌ی عمدی، شبه عمدی و خطای محض قرار می‌گیرند. نوع اول همان قتل عمد است و دو نوع بعدی قتلی محسوب می‌شود که به قتل غیر عمد شهرت دارد. قانون مجازات اسلامی که پس از انقلاب اسلامی تصویب و مبنای انواع مجازات‌هاست نیز از همین دسته‌بندی تبعیت کرده و جرایم را تعیین تکلیف کرده است. در این مطلب به قتل عمد، شرایط ارتکاب و مجازات آن خواهیم پرداخت.

شرایط عمدی بودن قتل

برای قتل عمد سه حالت را می‌توان متصور شد.

• نخست حالتیست که شخص قصد کشت فرد دیگری را دارد. روش انجام این قتل مهم نیست که به صورت عرفی کشنده محسوب شود یا خیر. برای مثال فرض کنید شخصی قصد کرده است که دیگری را بکشد. ممکن است با چاقو به وی حمله کند، با اسلحه به او شلیک مرگ‌بار کند یا از عمد و با برنامه‌ریزی با ماشین وی را زیر بگیرد که مسلم است همه‌ی این حالات به مرگ آن شخص منجر می‌گردد. در حالت دیگر ممکن است با عملی که عرفا کشنده نیست این قتل را انجام دهد، مثلا با کتک کاری که عموما کشنده نیست ولی از قضا اینجا به گرفتن جان فرد ختم شود. در این وضعیت هم قتل عامدانه بوده است.

• حالت دوم حالتیست که شخص قصد کشتن دیگری را ندارد اما با انجام عملی که عموما کشنده است باعث مرگ شود. مثلا تصور کنید شخص الف قصد کشتن شخص ب را ندارد اما برای شوخی یا تهدید (و نه به قصد کشت) اسلحه دست بگیرد و به سمت شخص ب شلیک کند. اگر به هر دلیل این شلیک منجر به مرگ شود، قتل عمد است.

• حالت سوم آن است که فرد قصد کشتن دیگری را ندارد یا حتی کاری که انجام می‌دهد هم کشنده محسوب نمی‌شود اما به خاطر شرایطی خاص (مثل بیماری، کودکی یا پیری، ضعف و یا برخی شرایط محیطی) منجر به مرگ شود. مثلا سلی زدن عمل کشنده‌ای نیست اما انجام این کار روی یک نوزاد یا خردسال می‌تواند باعث مرگ شود. این رخداد هم قتل عمد است.

مجازات قتل عمد

در هر سه حالتی که برای قتل عمد توصیف شد، مجازات قصاص نفس در قانون آمده است. این بدان معناست که اولیای دم مقتول (ورثه‌ی مقتول به جز زوج یا زوجه) حق درخواست فصاص و کشتن قاتل را دارند. البته اولیای دم می‌توانند از قصاص گذشت کرده و به جای آن دیه دریافت کنند. نرخ دیه سال به سال تعیین می‌شود و برای سال ۹۸، مبلغ ۲۷۰ میلیون تومان در ماه‌های عادی و ۳۶۰ میلیون تومان در ماه‌های حرام در نظر گرفته شده است.

البته این تنها مجازات قتل عمد نیست. ماده‌ی ۶۱۲ قانون مجازات اسلامی بیان کرده که اگر شاکی برای قاتل وجود نداشته باشد یا اولیای دم از قصاص گذشت کنند یا به هر دلیلی عمل قاتل موجب اخلال در نظم و امنیت جامعه شود، دادگاه مرتکب را می‌تواند به حبس از ۳ تا ۱۰ محکوم کند.

رسیدگی به جرم قتل در دادگاه کیفری ۱ رسیدگی می‌شود که این دادگاه‌ها در مرکز هر استان یا برخی شهرستان‌ها تشکیل می‌شود. متهم به قتل می‌تواند حداکثر سه وکیل به دادگاه معرفی کند. اگر متهم وکیل نداشته باشد دادگاه برای او وکیل تسخیری تعیین می‌کند.