مالکیت معنوی یا مالکیت فکری چیست؟

مالکیت معنوی یا مالکیت فکری چیست؟

• 1402/03/07
• تیم تحریریه عرفان

ثبت مالکیت معنوی یا مالکیت فکری از جمله مواردی است که در عصر امروزه مورد توجه بسیاری از صاحبان کسب و کار قرار گرفته است. ممکن است بارها با جملاتی همانند «حقوق معنوی و مادی اثر متعلق به پدیدآورنده است» و یا «حق تکثیر بدون اجازه ناشر خلاف است» و از این دسته برخورد کرده باشید. گاهی نیز ایده هایی در ذهن متقاضی وجود دارد که نگران دزدیده شدن و ثبت آن به اسم اشخاص ثالث می باشد.

زمانی که شما یک ایده و فکر دارید و آن ایده منحصراً برای شما است نه شخص و اشخاص خاصی، می‌توانید آن را به اسم خود به ثبت برسانید. در این وضعیت از حقوق و مزایای خاصی بهره مندی خواهید شد که به این شاخه از حقوق، مالکیت معنوی گفته می‌شود.

مالکیت فکری برخلاف مالکیت جسمی از نظر فیزیکی وجود خارجی ندارد اما می‌توان به برای اینکه حق و ارزشی را برای آن در نظر گرفت، آن را به شیوه فیزیکی ارائه داد. بسیاری از رشته های هنری در این حوزه قرار می‌گیرند و به همین دلیل است که برای هنرمندان و صاحبان اثر از ارزش و اهمیت بالایی برخوردار می باشد.

اهمیت مالکیت معنوی

استفاده از مالکیت معنوی نه تنها در داخل کشور بلکه به صورت گسترده از آن در حقوق بین المللی نیز استفاده می شود. ثبت مالکیت معنوی معمولاً در امور بازرگانی و اقتصادی از این جهت که تا مشکلی در بین توافقات به وجود نیاید، مسئله ای حائز اهمیت می باشد.

مالکیت معنوی که دارای گستره ای عظیم است و برای حفظ حقوق و بهره مندی از حمایت های قانونی، متقاضی باید اقدام به ثبت رسمی آن نماید. جلوگیری از سوء استفاده اشخاص ثالث، سهولت در اخذ وام و تسهیلات از بانک ها و موسسات و مواردی از این قبیل، از جمله مواردی است که مشوق سرمایه گذاران و صاحبان اثر است.

قانون مالکیت معنوی در ایران

قانون مالکیت معنوی در ایران و آئین نامه های اجرایی آن، برای هر یک از بخش های مختلف خدمات ثبتی جهت بهره مندی از این حقوق تصویب شدند. پس از این که متقاضی از طریق مراجعه به مراجع ثبتی مربوطه اقدام به ثبت نماید، در صورتی که مورد قبول واقع گردد برای آن حقوق انحصاری در نظر می گیریم. گستردگی این قانون و وجود بخش های مختلف در آن سبب شده تا متقاضیان ملزم به مراجعه به موسسات رسمی و با تجربه در حوزه مورد نظرشان باشند.

حقوق مالکیت معنوی چیست؟

به طور کلی می توان گفت که پس از ثبت، حقوق انحصاری برای مالک یا مالکین اثر در نظر گرفته می شود که این حقوق در دو دسته قابل بررسی هستند. مزایا و حقوق مالکیت معنوی فقط در صورتی شامل حال محصول یا دسته از خدمات می شود که به ثبت رسیده باشد.
لازم به ذکر است که پس از اتمام مهلت مقرر قانونی، باید اقدامات لازم به جهت حفظ حقوق و بهره مندی از آن ها صورت گیرد.
حقوق مالکیت فکری اعم از حقوق مادی و معنوی می باشد که به شرح ذیل می باشند:

حقوق مادی

زمانی که مالکیت معنوی یا مالکیت فکری یک اثر متعلق شخص شما باشد، در برابر تمامی فعالیت هایی که در خصوص اثر صورت می گیرد دارای حق و حقوق خواهید بود. منظور از این فعالیت ها و اقداماتی من جمله فروش، چاپ، تکثیر، عقد قرارداد و مواردی از این قبیل می باشد که به شخص مالک یا مالکین آن منحصر می باشد و به آن حقوق مادی اثر گفته می‌شود.

این حقوق کاملا در اختیار صاحب اثر است و کسی نمی تواند از ان استفاده کند مگر اینکه حق را به واسطه انتقال، به فرد دیگری واگذار کند. لازم به ذکر است این حقوق مادی دارای مدت زمان خاصی هستند و بعد از گذشتن آن دوره هیچ مالکیت یا حق دیگری برای آن وجود ندارد. پس باید توجه داشته باشید که در موعد مقرر و پس از انقضاء مهلت، برای حفظ حقوق و مزایا باید اقدام به پرداخت هزینه و تمدید طرح صنعتی یا اختراع خود نمایید.

حقوق معنوی

حقوق معنوی زمانی کاربرد دارد که شما یک مالکیت فکری برای آثار هنری خود از جمله شعر، ترانه، مقاله و … داشته باشید.
در صورتی که شخصی بدون اجازه از شما از این آثار استفاده کند شما با توجه به حق مالکیتی که دارید می توانید از طریق مراجع قانونی حقوق خود را پیگیری کنید.

سامانه مالکیت معنوی

با پیشرفت روز افزون خدمات ثبتی و حقوقی در ایران، بهره مندی و پیگیری این خدمات از طریق مراجعه حضوری زمان بسیاری به خود اختصاص می داد. دلیل فوق از جمله مواردی است که سبب شد سامانه مالکیت معنوی برای ثبت رسمی و قانونی به نشانی ipm.ssaa.ir برای این دسته خدمات در نظر گرفته شود.
تمامی مراحل و پروسه ثبت به طور الکترونیک و از طریق سامانه های مربوطه به جهت تسریع در انجام امور صورت می گیرد. بهره مندی از خدمات سامانه به این صورت است که در ابتدا باید پیش ثبت نام و احراز هویت از شخصیت صورت گیرد و پس از آن درخواست مورد نظر پرداخت می شود.

انواع مالکیت معنوی

به طور کلی و بر مبنای قوانین و کنوانسیون‌های بین‌المللی مالکیت معنوی و فکری به شکل کلان به دو بخش عمده‌ی «مالکیت ادبی-هنری» و «مالکیت صنعتی» تقسیم می‌شوند. بر این اساس مصادیق هر بخش شناسایی و مورد حمایت قرار می‌گیرند. مهم‌ترین تفاوت این دو حالت آن است که در حالت صنعتی شخص باید تشریفات قانونی ثبت آن را بگذراند اما محتوای ادبی-هنری بی نیاز از ثبت، به محض خلق مشمول حمایت قانون هستند.

مالکیت ادبی-هنری چیست؟

مالکیت ادبی-هنری یک مفهوم حقوقی است که به حقوق و مزایایی ارتباط دارد که نویسندگان، هنرمندان و خالقان آثار ادبی و هنری برای آثار خلاقانه خود می‌پذیرند. این حقوق شامل حقوق مادی و معنوی است و به نویسندگان و هنرمندان امکان می‌دهد از تلاش و خلاقیت خود بهره‌برداری کنند.

مالکیت ادبی-هنری دربرگیرنده حقوق تکثیر، توزیع، نمایش عمومی، اجرا و ترجمه آثار است. برای حفظ این حقوق، قوانین مالکیت ادبی-هنری در سراسر جهان تعریف شده‌اند و خالقان می‌توانند از این قوانین استفاده کنند تا آثار خود را در برابر استفاده‌های نامناسب یا غیرمجاز محافظت کنند. حفظ مالکیت ادبی-هنری برای ارتقاء ابتکار و خلاقیت در صنعت ادبیات و هنر بسیار اهمیت دارد و به خالقان اجازه می‌دهد به‌طور عادلانه از ثمره‌ی خلاقیت خود استفاده کنند.در مقاله مالکیت ادبی هنری به صورت جامع به بررسی آثاری که مورد حمایت قرار مر گیرند پرداخته ایم.

مالکیت صنعتی چیست؟

مالکیت صنعتی یکی از زیر شاخه های مالکیت معنوی است که این نوع از مالکیت فکری دارای بخش های مختلفی از جمله ثبت اختراع، طرح صنعتی و اسرار تجاری می باشد.

به عبارتی مالکیت صنعتی در بر گیرنده موضوعات متنوعی با ویژگی های صنعتی و تجارتی می باشد و از حقوق انحصاری آن ها در دوره زمانی خاصی صحبت به عمل می آورد. در ادامه به هر یک از موارد مذکور به صورت مجزا می پردازیم.

ثبت اختراع

ثبت اختراع زیر مجموعه مالکیت صنعتی است به فرد یا افراد این امکان را می‌دهد تا اختراع خود را به فروش برسانند یا از آن با نام خود یا کسب و کارشان استفاده کنند..

اسرار تجاری

از دیگر مواردی که نیاز است برای آن ثبت رسمی و قانونی در نظر گرفته شود، اسرار تجاری می باشد.
در هر شرکت و کسب و کاری ممکن است اسرار و پرونده ‌های مهمی وجود داشته باشد که در صورت افشاء آن ها رقبا بتوانند به آن ها دسترسی پیدا کنند و از آن ها سوء استفاده کنند. این اسرار به اطلاعاتی با ارزشی که به شیوه های مختلفی وجود دارند، گفته می‌شود.

علامت تجاری

ممکن است مورد سوء استفاده یا استفاده اشخاص ثالث قرار گیرد به همین دلیل ثبت علامت تجاری به عنوان مالکیت معنوی اهمیت زیادی دارد.

کپی رایت چیست؟

آثار ادبی و هنری نیز مانند مالکیت صنعتی دارای حقوق مادی و معنوی می باشند اما با عنوانی متفاوت ارائه می شود. مالکیت فکری که برای آثار هنری در نظر گرفته شده است، حق کپی رایت می باشد. طبق مصوبات انجام شده زمانی که یک اثر هنری خلق شود، خالق آن می‌تواند برای آن حقوقی را در نظر بگیرد تا افراد دیگری نتوانند از آن با اسم خودشان استفاده کنند.
این مالکیت معمولا به صورت قرارداد تنظیم می شود تا تعهد هایی که هر دو طرف به یکدیگر دارند کاملا مشخص گردد. حق کپی رایت نه تنها برای آثار هنری مانند موسیقی و فیلم در نظر گرفته می شود، بلکه از آن می‌توان برای جلوگیری از توزیع و فروش بسیار از نرم افزار ها، کتاب ها و … نیز استفاده کرد.

محرمانگی

قرارداد محرمانگی از جمله دیگر قرارداد های مهمی است که از حقوق مالکیت معنوی برای آن استفاده می شود. با توجه به این قرارداد تمامی اسرار این شرکت باید بین اعضا بماند و کسی نتواند آن ها را افشا کند.
این قرارداد به صورت عرفی و قانونی نوشته می شود و در صورت عدم رعایت می توان طرف مقابل را ملزم به پرداخت جریمه نقدی کرد.

عدم رقابت

از دیگر قراردادهایی که نیاز به مالکیت معنوی دارند، قرارداد عدم رقابت است. براساس این قرارداد در صورتی که یکی از اعضا تیم یا شرکت جدا شد حق استفاده از همان ایده را ندارد.
با کمک از مالکیت فکری بسیاری از کسب و کارها می توانند مسیر خوبی را برای  رسیدن به موفقیت طی نمایند.